Enkoderi su mjerni pretvarači ugaonog ili linearnog pomjeranja. Dijele se na inkrementalne i apsolutne enkodere. Inkrementalni enkoderi daju na izlazu impulse čiji broj ovisi o veličini pomjeranja.
Mjerenje pozicije pomoću inkrementalnih enkodera se izvodi brojanjem impulsa sa enkodera.
Apsolutni enkoderi na izlazu daju binarni kod trenutne pozicije, npr 1010.
Kod inkrementalnog enkodera na staklenom disku imamo samo jednu traku koja propušta svjetlosne impulse na jednu fotodiodu. Impulsi nastaju usljed rotacije diska, jer je sa jedne strane diska postavljen izvor svjetlosti (sijalica), a sa druge fotodioda. Crna traka iscrtana od centra ka obodu diska prekida snop svjetlosti od sijalice tako da fotodioda pri svakom obrtaju da jedan impuls.
Apsolutni enkoderi imaju i do dvanaest fotodioda pri čemu dioda najbliža centru diska daje jedan impuls po obrtaju, a dioda na obodu diska daje 2048 impulsa po obrtaju. Enkoder sa 3 fotodiode može signalizirati 2x2x2=8 ugaonih pozicija, jer njegova dioda sa oboda daje 4 impulsa po obrtaju, dioda do centra daje jedan impuls po obrtaju, a srednja dioda daje 2 impulsa po obrtaju. Ukoliko se spoje preko zavojnog vretena ovakvi enkoderi mogu mjeriti i linearne pozicije, odnosno pomjeraje.
Inače za mjerenje linearnih pomaka se koristi posebna vrsta enkodera – mjerne letve. Proizvode se inkrementalni enkoderi sa 500 do 5000 impulsa po obrtaju, međutim najveću primjenu imaju enkoderi sa 1024, 2500 i 5000 imulsa. Enkoderi sa 1024 impulsa po obrtaju se koriste za glavna vretena alatnih mašina, a enkoderi sa 2500 i 5000 impulsa za ose pomoćnog kretanja. Impulsi imaju oblik TTL signala +5 V, HTL signala +24 V ili sinusnog signala amplitude 1 V. Signal B kasni za signalom A za pola impulsa (90 električnih stepeni). Nul impuls 0 je duplo kraći od impulsa A i B, a javlja se na početku svakog punog obrtaja. Fazni pomak između impulsa A i B se koristi da bi se detektovala promjena smjera obrtanja. Apsolutni enkoderi šalju izlazni signal u serijskosinhronom obliku (SSI). Savremeni enkoderi se mogu spajati na BUS računarske mreže čime se znatno smanjuje broj potrebnih kablova.
Podjela enkodera prema načinu mjerenja:
- rotacioni enkoder koji na osnovu rotacija osovine daje informaciju o poziciji i brzini
- linearni enkoder koji na osnovu pravocrtnog gibanja daje informaciju o poziciji i brzini
